Pochodzenie szafranu
Historia szafranu nie jest do końca jasna. Wielu ludzi wierzy, że Crocus Sativus jest mutacją Crocus Cartwrightianus, dzikiego gatunku z Grecji, i że był wyselekcjonowany i udomowiony na Krecie w późnej epoce brązu.
Hystoryczne użycie szafranu
Starożytni Grecy używali szafranu ze względu na jego aromat i właściwości koloryzujące. Większość ludności starożytnej Grecji miała czarne włosy – a ponieważ ich ulubionym kolorem był bez wątpienia blond, używali oni żółtych barwników do koloryzacji włosów. Stosowali oni mieszankę kwiatów szafranu i wody potasowej. Także w Grecji znaleziono freski datowane na lata 1600–1500 przed naszą erą i przedstawiające zbiory szafranu: na przykład sławny fresk w pałacu Knossos na Krecie.
Szafran był znany już przez starożytnych Egipcjan. Faraonowie używali szafranu jako afrodyzjaku, a także jako perfum do kąpieli, domów i świątyń. Pod koniec hellenistycznego Egiptu, Kleopatra używała szafranu podczas kąpieli, aby uczynić seks bardziej przyjemnym.
W starożytnej Persji uprawa szafranu odbywała się na znacznie większą skalę. Był on uprawiany w rejonach Derbena i Isfahan w X wieku przed naszą erą. To tam znaleziono perskie nitki szafranu wplecione w starożytne, królewskie dywany oraz całuny pogrzebowe.
Władca perski Dariusz I Wielki (500 p.n.e.) poinstruował swoich satrapów aby upewnili się, że szafran uprawiany był w dalekich, północnych regionach imperium perskiego (na Kaukazie).
Ze względu na swoją wartość, szafran zawsze był symbolem bogactwa i elegancji. Klasy panujące starożytnych imperiów używały go przyprawiania potraw, farbowania szat i perfumowania sal bankietowych. Szafran był używany przez starożytnych perskich wyznawców jako rytualna ofiara dla ich bóstw, a także jako lek. Nieco później, perski szafran był intensywnie używany przez Aleksandra Wielkiego i jego wojska podczas jego azjatyckich kampanii. Dodawali oni szafranu do herbaty i ryżu. Aleksander dodawał go do ciepłej kąpieli ponieważ wierzył, że w szafran wyleczy jego rany.
Przynajmniej 500 lat p.n.e. szafran rozprzestrzenił się z Persji na wschód Indii. Po śmierci Buddy postanowiono tam, że szaty kapłanów buddyjskich już zawsze będzie barwione szafranem.
Rozprzestrzenianie szafranu na całym świecie
Do roku 100 p.n.e., szafran był nawet eksportowany z Persji do Chin, razem z ogórkami, cebulą, jaśminem i winem. Oczywiście Rzym także importował swój szafran z Persji.
Podczas upadku Cesarstwa Rzymskiego, uprawa szafranu została wprowadzona przez Maurów w Europie – najpierw w Hiszpanii, a później w części Francji i południowych Włoszech.
W XIV wieku Czarna śmierć w Europie gwałtownie podniosła zapotrzebowanie na szafran. Był on pożądany przez ofiary plagi w celach leczniczych. Jako że wielu rolników, którzy potrafili uprawiać szafran również umarło podczas epidemii czarnej śmierci, był on importowany na weneckich i genueńskich statkach z wysp Morza Śródziemnego, takich jak Rodos. Jeden z takich załadunków, o współczesnej wartości 420 tys. euro, został skradziony przez grupę szlachciców. Po tym wydarzeniu rozpoczęła się walka z piractwem szafranowym, która doprowadziła do trwającej 14 tygodni „Wojny Szafranowej” i ustanowienia Bazylei nowym centrum produkcji szafranu – które znajdowało się też znacznie bliżej.
Później europejskie centrum produkcji i handlu zostało przeniesione do Norymbergii, gdzie szerzące się fałszowanie szafranu doprowadziło do powstania kodu szafranowego, według którego fałszerzy mogli być karani grzywną, więzieniem lub nawet śmiercią.
Pochodzenie słowa „szafran”
Słowo szafran pochodzi od łacińskiego wyrazu safranum, poprzez XIII-wieczny, starofrancuski zwrot safran. Safranum z kolei pochodzi od perskiego زعفران (za’ferân). Niektórzy twierdzą, że ostatecznie pochodzi ono od arabskiego słowa زَعْفَرَان (za’farān), które samo wywodzi się z przymiotnika أَصْفَر (asfar, „żółty”). Jednak niektórzy etymolodzy twierdzą, że زَعْفَرَان (za’farān) to zarabizowana forma perskiego słowa زرپران (zarparān) — „o złotych znamionach”. Łacińskie safranum było także podstawą dla włoskiego zafferano, portugalskiego açafrão, hiszpańskiego azafrán itd. Łacińskie crocum jest semickim zapożyczeniem, pochodzącym od aramejskiego kurkema, arabskiego kurkum i greckiego krokos.
Szafran w mitologii
W mitologii greckiej, Smilaks była nimfą, kochaną przez śmiertelnika o imieniu Krokus (Krokos). W niektórych wersjach opowieści byli oni stałymi towarzyszami, podczas gdy w innych Smilaks nie mogła zdecydować się, czy przyjąć uczucia śmiertelnika, czy też nie. Bez względu na powody, bogowie byli poirytowani ich zachowaniem i przemienili Krokusa w piękny, purpurowy kwiat, do dzisiaj noszący jego imię, podczas gdy Smilaks została przekształcona w cisa.
Szafran, przyprawa o ciekawej historii
Ponieważ Crocus Sativus jest sterylnym triploidem rozmnażanym tylko przez cebulki, bardzo prawdopodobne jest to, że jest on jednym z najstarszych uprawianych gatunków kwiatów cebulowych.
To bardzo interesujące – wiedzieć, że cebulki Crocus Sativus dostępne obecnie w sprzedaży mają takie same właściwości jak cebulki, które uprawiane były w starożytnej Grecji.